kutubhona

кўриниб турибди. Масалан бу ҳадисларнинг ҳаммасида «أَحَدَهُمْ », «أَحَدَكُمْ » яъни битталарини, биттангизни, дейилмоқда. «Аҳад» калимаси сонлардан биттага далолат қилади, ундан кўпга далолат қилмайди. Буни мафҳумул мухолафадан тушуниб олинади. Мафҳумул мухолафага – агар уни бекор қиладиган бирон насс келмаса – сон, сифат, ғоя ва шартда амал қилинади. Демак мафҳумул мухолафа фақат битта ҳолатда, яъни уни бекор қиладиган бирон насс келгандагина бекор бўлади. Бунга мисол Аллоҳ Таолонинг ушбу қавлидир:

وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً
«Покликни истаган чўриларингизни зинокорлик қилишга мажбурламанглар» [Нур: 33]

Бунинг мафҳумул мухолафаси «агар покликни исташмаса мажбур қилинадилар», деган мазмун бўлади. Лекин бу мафҳумул мухолафа Аллоҳ Таолонинг:

وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً
«Зинога яқинлашманглар! Чунки (бу) бузуқлик ва энг ёмон йўлдир» [Исро: 32]
деган қавли билан бекор бўлади. Демак агар мафҳумул мухолафани бекор қиладиган бирон насс келмаса, у ҳолда унга амал қилинади. Бунга мисол Аллоҳ Таолонинг ушбу қавлидир:

الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ
«Зинокор аёл ва зинокор эркак – улардан ҳар (бирини юз даррадан уринглар» [Нур: 2]
Ва Росулуллоҳ с.а.в.нинг:

«إِذَا بَلَغَ الْمَاءُ قُلَّتَيْنِ لَمْ يَحْمِلِ الْخَبَثَ»

«Сув икки кўзага етса нопок бўлмайди», деган сўзидир. Бу икки нассдаги ҳукм махсус сон билан чеклаб қўйилди. Унинг бу чекланиши шу сондан бошқаси унга хилоф эканига далолат қилади. Масалан бу икки нассдан бири юз даррадан ошиғи жоиз эмаслигига, иккинчиси эса икки кўзадан кам сув нопок бўлишига далолат қиляпти. Шунга кўра Росулуллоҳ с.а.в.нинг бу ҳадислардаги: «битталарини амир қилиб олсинлар», «битталарини амир қилиб олмасликлари ҳалол бўлмайди», «биттангизни амир қилиб олинглар», деган сўзларининг мафҳумул мухолафаси биттадан кўп кишини амир қилиб олиш жоиз эмаслигига далолат қилади. Шунга асосан амирлик фақат битта бўлди. Биттадан кўп бўлиши мутлақо жоиз эмас. Бунга ҳадислар нассининг мантуқи ҳам, мафҳуми ҳам далолат